اندازه مهم است : اهمیت دارو های میکرونیزه شده برای تولید داروهای ترکیبی
در دنیای امروز ما همیشه دنبال بزرگترین ها هستیم، بزرگترین خانه،بزرگترین ماشین،بزرگترین کارگاه و … اما حقیقت امر آن است که بزرگترین در علوم داروسازی همیشه بهترین نیست. وقتی نوبت به داروهای موضعی میرسد، اهیمت رسیدن به جذب حداکثری برجسته می شود و اینجاست که ما باید کمی متفاوت درباره دارو ها بیاندیشیم. جذب حداکثری در داروهای موضعی نه تنها بر خواص فیزیکی دارو تکیه دارد بلکه اندازه ذرات آن در حالت شبه جامد نیز نقش مهمی در این میان بازی می کند.
نقش میکرونیزه سازی در تولید داروهای موضعی
داروهای موضعی اغلب بواسطه پوست به قسمت مورد نظر رسانده می شوند. به منظور دستیابی به این امر، بایستی ترکیبات فعال دارویی یا API دارای ویژگی های خاص فیزیکی باشند تا قادر باشند از طریق پوس به بافت مورد نظر نفوذ کنند. اغلب فاکتور ها مواردی مانند دما، وزن ملکولی ، ضرایت تقسیم بندی و … را یادآور می کنند اما فاکتوری که ما آن را قصد داریم در این مطلب مطرح کنیم، فاکتور اندازه ذرات ترکیبات فعال دارو می باشد.
اندازه ریزتر ذرات دارو،ضریب اثر گذاری (bioavailability) آن را بالا می برد
یکی از روش های کلیدی افزایش ضریب اثرگذاری به میزان حل شوندگی و نفوذپذیری آن به درون غشاء ها گره خورده است. هرچه یک دارو حل پذیرتر باشد، میزان جذب آن از طریق دهانی،موضعی، بصورت متناوب و یا تصادفی افزایش می یابد. فقط ملکول های داروهای حل شده میتوانند به داخل غشاء سلولی نفوذ کرده و اثر خود را بگذراند. در مورد دارو های موضعی، ترکیبات فعال دارویی باید حل شده باشند تا بتوانند از لایه های مختلف پوست و زیر پوست که شبکه گردش خون نامیده می شود، رده شده وبه قسمت مورد نظر برسند.
چگونه اندازه ذرات ریزتر کیفیت دارو را بالا میبرد ؟
یکی از راهای افزایش حل پذیری دارو کاهش اندازه ذرات آن می باشد. این رابطه اندازه ذرات دارو و میزان حل پذیری و عملکرد آن در این مطلب کامل تشریح شده است. اندازه ذرات دارو روی حل پذیری آن تاثیر مستقیم دارد چرا که با ریزتر شدن ذرات نسبت سطح تماس به نسبت حلال افزایش می یابد. سطح تماس بیشتر باعث می شود که تعامل ذرات با حلال بیشتر شود. پلاسما، کرِم ها، و مایعات مالشی در صورتی که اندازه ذرات فوق ریزی داشته باشند و سطح تماس در نتیجه آن بیشتر شده باشد، فرایند حل شدن سریعتر در آن ها رخ می دهد ، چرا که این عمل فقط روی سطح هر ذره صورت میگیرد و به همین دلیل ضریب حل شوندگی آن را بالا می برد. به همین دلیل است که کاهش اندازه ذرات، سطح تماس آن ها را بالا می برد، ایم موضوع ویژگی های انحلال آن را بالا برده و نتیجه آن افزایش میزان جذب و ضریب اثر پذیری می باشد.
میکرونیزیشن یا میکرونیزه سازی چیست ؟
اندازه ذرات را میتوان تا واحد میکرون و یا حتی نانو کاهش داد. در حال حاضر فرمولاسیون داروهای ترکیبی و تجاری بیشتر با اندازه ذرات میکرو متر تولید می شوند تا نانو متر و دلیل آن هم هزینه های بسیار بالای داروسازی با استفاده از تکنولوژی نانو می باشد. البته کاهش سایز اندازه ذرات تا مقیاس میکرو متر نیز هزینه بر می باشد اما تکنولوژی های موجود برای این کار ارزانتر می باشند. همچنین میزان ذرات تولید شده با این تکنولوژی ها در مقایسه با میزان ذرات تولید شده در مقیاس نانو، بیشتر می باشد و به همین دلیل مقرون به صرفه تر از مقیاس نانو است.
وقتی دارو های میکرونیزه شدند، اندازه ذرات با مقیاس نانو آنالیز می شود. هر میکرون برابر است با ۱ هزارم میلیمتر. در جدول زیر میتواندی مواردی را که در این مقیاس دسته بندی می شوند را مشاهده کنید.
باکتری | ۰.۲ تا ۳ میکرون |
دود سیگار | ۲.۵ میکرون |
عرض گلبول قرمز | ۵ میکرون |
گرده گیاهان | ۳۷ میکرون |
میانگین ضخامت موی سر | ۷۰-۷۵ میکرون |
یک دانه نمک | ۱۰۰ میکرون |
یک دانه شن ساحل | ۱۰۰-۲۵۰ میکرون |
ملاک ارزیابی اندازه ذرات دارو
یک دارو هنگامی میکرونیزه شده نامیده می شود که که اندازه میانگین ذرات در آن زیر ۵۰ میکرون باشد . وقتی عناصر فعال دارویی میکرونیزه بشوند، اندازه ذرات در آن ها میتواند ۴ الی ۱۰ مرتبه کوچکتر از داروهای رایج باشد. اگر به جدول اندازه نمونه های رایج نگاه کنید ، دارو هایی که اندازه ذرات زیر ۵۰ میکرون دارند را میتوان با اندازه ذرات گرده گیاهان مقایسه کرد اما سلول هایی مانند گلبول قرمز خون تقریبا ۵ میکرون هستند. برای این که یک دارو بتواند اثر گذار باشد باید زیر ۵ میکرون باشد تا بتواند به غشاء سلولی نفوذ کند. اما این امر چگونه میسر می شود. اینجاست که حل شوندگی مطرح می شود، هرچه اندازه ذره ریزتر باشد راحتر در محلول حل می شود، چیزی که خاصیت جذب شوندگی آن را افزایش میدهد. در اینجا محلول باعث می شود که اندازه ذره تا مقیاس ملکول ریزتر شود. اندازه ملکول بسیار ریزتر از میکرون و یا حتی نانو می باشد و تنها در این حالت است که دارو می تواند به غشاء سلولی راه پیدا کند.
نمونه تاثیر میکرونیزه سازی در بهبود کیفیت دارو
از زمان مطرح شدن و بکارگیری تکنولوژی میکرونیزه سازی در داروسازی، کمک زیادی به ارتقاء سطح اثر گذاری دارو ها شده است. بعنوان مثال داروی فنوفیبریت که برای کاهش سطح کلستورول خون تجویز می شد . اما ضریب حل شوندگی آن بسیار پائین بود و به همین دلیل در مواردی بصورت خوراکی تجویز می شد که بازهم ضریب انطباق دارو را کاهش می داد. داروسازان با میکرونیزه کردن عناصر فعال دارویی آن تواستند سطح اثر پذیری آن را افزایش دهند و در برخی موارد هم از تجویز آن بصورت خوراکی صرف نظر می شد. با میکرونیزه شدن این دارو قابلیت حل پذیری آن در یک مدت زمان ۳۰ دقیقه ای تا ۱۰ برابر در مقایسه با حالت عادی دارو افزایش یافت. همچنین با ارتقاء سطح اثر گذاری دوز دارو نیز تغییر کرد. در حالت معمولی دوز دارو ۱۲۰ الی ۲۰۰ میلی گرم بود اما در حالت میکرونیزه شده دوز آن بین ۴۰ تا ۶۷ میلی گرم می شد. این فقط یکی از هزاران موردی است که ثابت میکرد میکرونیزه سازی باعث افزایش ضریب حل شوندگی و سطح اثرگذاری دارو در مقایسه با نمونه های مشابه معمول می شود.
خب حالا شاید شما از خودتان سوال کنید آیا داروهای من با فنآوری میکرونیزه سازی ذرات ساخته شده اند ؟ مشکل اینجاست که همه داروسازها و یا سازنده های دارو های ترکیبی،از عناصر فعال دارویی (APAs) میکرونیزه شده استفاده نمی کنند. دستگاه های میکرونیزه سازی مانند جت میل منابع مالی سنگینی را می طلبند، بهمین خاطر تولید عناصر فعال دارویی میکرونیزه شده بسیار هزینه بر می باشد. در نتیجه همه دارو ساز ها مایل به پرداخت این هزینه ها نیستند. علاوه بر این وزارت بهداشت نیز بخشنامه ای که طی آن استفاده از این فنآوری را اجباری کند به دارو سازها صادر نکرده است و استاندارد حال حاضر این نهاد همان داروهای رایج می باشد.
